در این مقاله قصد داریم مفهوم صندوق اهرمی را مورد نقد و بررسی قرار دهیم.
صندوق اهرمی یا بهتر بگوییم «صندوق سرمایه گذاری اهرمی» یک نوع صندوق سرمایه گذاری است که از تکنیک اهرم مالی به منظور دستیابی به سود بیشتر از یک سرمایه گذاری، بهره می برد. در واقع دلیل نام گذاری این نوع صندوق هم همین بهره بردن از تکنیک اهرم مالی می باشد.
ساز و کارهای صندوق اهرمی
صندوق اهرمی از دو روش و از دو کار به منظور سرمایه گذاری کردن و منتقل کردن مالکیت واحدها بهره می برد. این دو کار عبارت هستند از:
- ساز و کار و روش صدور و ابطال.
- ساز و کار و روش قابل معامله در بورس و یا همان ساز و کار ای تی اف.
این که یک صندوق اهرمی از چه ساز و کاری استفاده کند، به میزان ریسک پذیری آن بستگی دارد. صندوق های اهرمی با ریسک پذیری کمتر، از ساز و کار صدور و ابطال استفاده می کنند و صندوق های اهرمی با ریسک پذیری بیشتر از ساز و کار ای تی اف بهره می‌برند. البته به یک نحو دیگر هم می توانیم این موضوع را شرح دهیم.
صندوق اهرمی می تواند واحدهای مختلفی داشته باشد و هر یک از آن واحدها از یک ساز و کار مختلف استفاده کنند. در صورتی که یک واحد از ساز و کار صدور و ابطال استفاده کند، آن واحد از صندوق یک واحد کم ریسک به حساب می آید و در صورتی که یک واحد از واحدهای یک صندوق از ساز و کار ای تی اف استفاده کند آن واحد یک واحد پرریسک به حساب خواهد آمد.
پورتفوی صندوق اهرمی
منظور از پورتفوی یک صندوق اهرمی این است که آن صندوق در چه مواردی سرمایه گذاری می کند و دارایی‌های تحت مالکیت خود را در کجا خرج می‌کند. پورتفوی صندوق اهرمی بیشتر از سهام های بورسی و یا از حق تقدم سهام ها تشکیل می شود.
یک نمونه از صندوق اهرمی
یکی از صندوق های اهرمی که در کشور ایران فعال است مربوط به کارگزاری مفید است. در واقع سبد گردان کارگزاری مفید یک صندوق اهرمی را به نام صندوق توان معرفی نموده است که این صندوق دو واحد پر ریسک و کم ریسک دارد. همین امر باعث می‌شود که افراد مختلف با ریسک پذیری‌های مختلف بتوانند در واحدهای این صندوق سرمایه گذاری کنند.
افراد کم ریسک افرادی هستند که حفظ سرمایه برای آن ها از بیشترین اولویت برخوردار است و افراد پر ریسک افرادی هستند که کسب درآمد و سود بیشتر برای آن ها حیاتی است و به جز کسب سود زیاد با چیز دیگری آرام نمی شوند.
مفهوم صندوق اهرمی
در ابتدای مقاله هم صندوق اهرمی را به صورت خلاصه توضیح دادیم ولی اگر بخواهیم به صورت دقیق تر با مفهوم صندوق اهرمی آشنا شویم باید ابتدا مفهوم اهرم را مورد بررسی قرار دهیم. اهرم به ابزاری گفته می شود که به کمک آن، امکان اعمال نیروی بیشتر وجود داشته باشد. مثلاً به منظور جابجا کردن وسایل و تجهیزات سنگین، نیاز به اهرم وجود دارد. به بیان دیگر اهرم کمک می کند که نیروی وارد شده به جسم، چند برابر نیرویی باشد که ما وارد می‌کنیم.
در این جا یک سوال پیش می آید و آن هم این است که این مفهوم اهرم چه ارتباطی به سرمایه گذاری و صندوق و غیره دارد. در پاسخ به این سوال باید بگوییم که می توانیم با سرمایه گذاری در صندوق های اهرمی چند برابر پولی که وارد کرده ایم، سود دریافت کنیم. یعنی همان طور که اهرم، نیروی وارده را چند برابر می کرد، صندوق های اهرمی هم قادر به چند برابر کردن سرمایه وارد شده توسط ما هستند.
البته باید به طرف دیگر قضیه هم دقت کنیم یعنی اگر بازار سرمایه به هر دلیلی دچار افت و رکود شود احتمال دارد که زیان چند برابری نصیب سرمایه گذاران در صندوقهای اهرمی بشود. به صورت خلاصه باید بیان کنیم که هم امکان سود و هم امکان ضرر زیاد در صندوق های اهرمی برای مشتریان، بیشتر از سایر صندوق های سرمایه گذاری می باشد.هر چقدر که یک واحد از صندوق یک واحد پرریسکی باشد، احتمال کسب سود و یا بروز ضرر و زیان چند برابری بیشتر خواهد شد.
انواع واحدهای سرمایه گذاری در صندوق های اهرمی
همان طور که در قسمت های قبلی مقاله هم عنوان کردیم، واحدهای سرمایه گذاری موجود در صندوق های اهرمی به دو دسته پر ریسک و کم ریسک تقسیم بندی می شوند. واحدهای سرمایه گذاری کم ریسک در صندوقهای اهرمی، حداقل سودی را برای مشتریان خود تضمین می کنند ولی واحدهای سرمایه گذاری پر ریسک، این حداقل سود را هم تضمین نمی‌کنند ولی شعار آن ها این است که مشتریان می توانند با سرمایه گذاری در این واحدها، سود مضاعف کسب کنند.
وقتی که یک شرکت و یا یک کارگزاری، مجوز تاسیس صدوق اهرمی را دریافت می کند می تواند درون آن صندوق اهرمی، واحد کم ریسک و واحد پر ریسک را تاسیس نماید؛ ولی باید به این نکته دقت کرد که امکان ایجاد واحدهای بدون ریسک، حداکثر به مقدار دو برابر واحدهای پرریسک فراهم است. این نکته را هم در انتهای این بحث ذکر کنیم که واحدهای بدون ریسک و یا واحدهای کم ریسک به صورت صدور و ابطالی در دسترس هستند ولی واحدهای پر ریسک را باید در تابلوی فرا بورس پیدا کنید و در آنجا به معامله بپردازید.
نحوه کار صندوقهای اهرمی
در قسمت‌های قبلی مقاله هم عنوان کردیم که صندوق های اهرمی از دو ساز و کار صدور و ابطال و قابل معاوضه بهره می برند.
نحوه کار واحدهای کم ریسک صندوقهای اهرمی
واحدهای سرمایه گذاری بدون ریسک ریسک صندوق های اهرمی، یک محدوده را برای کف و سقف سود تعیین می کنند. مثلاً یک صندوق اهرمی با نام A یه کف و یک سقف سود مشخص می کند. کف سود، ۲۵ درصد و سقف سود، ۲۹ درصد. وقتی که شما در این صندوق اقدام به سرمایه گذاری می کنید از سود خود مطمئن خواهید بود؛ چرا که حتی اگر این صندوق ضرر هم بکند شما به سود ۲۵ درصد خود خواهید رسید. این کف و سقف در واحدهای سرمایه گذاری صندوق های اهرمی مختلف متفاوت است.
افرادی که ریسک پذیری بالاتری دارند به سراغ واحدهای سرمایه گذاری صندوق های اهرمی می روند که کف سود آن ها پایین است. افرادی هم که ریسک پذیری پایین تری دارند به سراغ واحدهای سرمایه گذاری می روند که کف سود آن ها بالاتر است و مطمئن می شوند که در هر صورت و در هر شرایطی به یک سودی دست خواهند یافت.
ذکر این نکته هم الزامی است که مثلاً در همان صندوق A اگر آن صندوق سود بسیار بالایی هم کسب کند تنها 29 به مشتریان خود سود خواهد داد. در صندوقهای اهرمی با ریسک پذیری بالاتر که مثلاً کف و سقف آن ها به ترتیب صفر درصد و ۵۰ درصد است، در صورت ضرر دادن این صندوق، سودی به مشتری تعلق نمی گیرد ولی اگر صندوق، سود بالایی کسب کند مشتری می‌تواند تا ۵۰ درصد سود از این صندوق دریافت کند.
نحوه کار واحدهای پر ریسک صندوقهای اهرمی
همه مطالبی که گفتیم در مورد واحدهای کم ریسک صندوق های اهرمی بودند. واحدهای پرریسک این صندوق ها نرخ ثابت و مشخصی برای سود مشتریان خود تعیین نمی کنند. وقتی که شما در واحدهای پر ریسک صندوق های اهرمی، سرمایه گذاری می‌کنید باید خود را آماده ضرر کردن هم بکنید. در واقع وقتی که وضعیت بازار سرمایه، متلاطم و ناامید کننده است، واحدهای پر ریسک یک صندوق اهرمی از واحدهای کم ریسک یا بدون ریسک همان صندوق، حمایت و پشتیبانی می کنند و اجازه نمی دهند که سرمایه گذاران در واحدهای بدون ریسک یا همان واحدهای کم ریسک ضرر کنند.
وقتی که بازار، وضعیت مناسبی ندارد احتمال دارد سود شما در واحد پر ریسک برداشته شود و به سرمایه گذارانی که در واحد کم ریسک و بدون ریسک سرمایه گذاری کرده اند، داده شود. به بیان ساده تر، کمبود بازدهی واحدهای بدون ریسک یک صندوق از محل واحدهای پرریسک آن تامین خواهد شد.
البته این قسمت منفی ماجرا است. اگر وضعیت بازار خوب شود و واحدهای کم ریسک و بدون ریسک یک صندوق اهرمی خیلی سود کنند، تنها به اندازه سقفی که مشخص کرده اند به مشتریان خود سود می دهند و مازاد سود را به صندوق های پر ریسک همان صندوق اهرمی می دهند و در نهایت مقداری از این پول هم به جیب سرمایه گذاران در واحدهای پر ریسک همان صندوق خواهد رفت.
مثالی برای بازدهی در صندوق های اهرمی
فرض کنید یک صندوق اهرمی، یک واحد بدون ریسک و یک واحد پر ریسک دارد. کف و سقف بازدهی واحد بدون ریسک هم 24و ۲۷ درصد است. وقتی که صندوق اهرمی در یک سال، چیزی بین ۲۴ تا ۲۷ درصد، سود کند، به همان میزان، سود به مشتریان واحدهای کم ریسک و پر ریسک داده می شود.
مسئله از جایی آغاز می شود که میزان سود یک صندوق اهرمی، کم تر از ۲۴ درصد و یا بیشتر از ۲۷ درصد باشد. در این صورت اگر بازدهی یک صندوق اهرمی کم تر از ۲۴ درصد باشد (مثلاً فرض کنید یک صندوق در طول سال ۱۰ درصد سود کند)، در این صورت چون این صندوق موظف است به مشتریان واحدهای بدون ریسک خود، ۲۴ درصد سود اختصاص دهد، از سود مشتریان واحد پر ریسک برمی دارد و به مشتریان واحد کم ریسک می دهد تا آن ها حداقل ۲۴ درصد سود کنند.
اگر هم صندوق مثلاً ۴۰ درصد سود کند، دیگر به مشتریان واحد بدون ریسک خود بیشتر از ۲۷ درصد سود نمی دهد و ۱۳ درصد باقی مانده را به واحد پر ریسک و مشتریان آن ها می دهد.
نتیجه گیری
صندوق اهرمی یا بهتر بگوییم صندوق سرمایه گذاری اهرمی یک نوع صندوق سرمایه گذاری است که از تکنیک اهرم مالی به منظور دستیابی به سود بیشتر از یک سرمایه گذاری، بهره می برد. در این مقاله به بررسی روش کار انواع صندوق اهرمی پرداختیم. همچنین بررسی کردیم که پورتفوی صندوق اهرمی بیشتر از چه سهام هایی تشکیل می شود و نحوه کار این نوع صندوق ها مورد بررسی قرار دادیم.
برای مطالعه بیشتر درباره انواع صندوق های سرمایه گذاری به شما پیشنهاد می کنیم که کتاب های انتشارات آراد کتاب، ناشر تخصصی کتابهای بازارهای مالی و سرمایه گذاری را مطالعه کنید.