بازار مالی چیست و انواع آن کدامند؟
بازار مالی (Financial market) عبارتی است که امروزه در همه محافل، به گوش می خورد. به همین دلیل برای بسیاری از افراد، این سوال پیش می‌آید که مفهوم بازار مالی چیست؟ و انواع بازارهای مالی، کدام بازارها هستند؟ در این مقاله، ابتدا به صورت مختصر در مورد مفهوم بازار مالی توضیح می دهیم و سپس انواع آن را نام برده و هر یک را شرح می دهیم.
بازار مالی چیست؟
بازار مالی به هر نوع بازاری اطلاق می شود که در آن دارایی ها، معامله می شوند. یکی از قسمت های اقتصادی مهم و تاثیر گذار در هر کشوری، بازارهای مالی موجود در آن کشور هستند. این بازارها وظیفه دارند که برای بنگاه های بزرگ، کار تامین مالی را انجام دهند. به بیان دیگر، بازارهای مالی، روال کسب و کار را برای مردم و سرمایه گذاران یک کشور راحت تر می کنند. بنابراین هر کشوری که بخواهد اقتصاد خود را سر و سامان دهد، باید بازارهای مالی قدرتمندی داشته باشد. البته امروزه محدوده چند مورد از انواع بازار های مالی، تنها در حد یک کشور نیست! و بسیاری از بازارهای مالی به صورت جهانی فعالیت می کنند و معامله کنندگان آن ها از جای جای دنیا هستند.
قبل از این که وارد بخش توضیح انواع بازارهای مالی بشویم باید به این نکته اشاره کنیم که ویژگی بارز هر نوع Financial market، وجود شفافیت در آن است. در واقع اگر در چنین بازاری، مشخص نباشد که معاملات به چه شکلی صورت می پذیرند، آن بازار مالی خوب نیست.
انواع بازار مالی
امروزه تعداد زیادی Financial market وجود دارد که افراد می توانند در هر یک از آن ها حضور داشته باشند و به خرید و فروش بپردازند. بازارهای مالی از جهات مختلف، قابل دسته بندی هستند. ولی مهم ترین دسته بندی بر اساس نوع فعالیت آن ها می باشد. انواع این بازارها عبارت هستند از:
1. بازار سهام
بازار سهام، معروف ترین نوع بازار مالی است و کم تر کسی را می توان پیدا کرد که نام بازار سهام و یا همان بازار بورس به گوش او نرسیده باشد. این نوع بازار، اهمیت بسیار زیادی برای یک دولت و یک حکومت دارد. چرا که بزرگ ترین شرکت های موجود در هر کشوری، وارد این بازار می شوند و همه اطلاعات مالی خود را به صورت علنی در این بازار اعلام می کنند.
وضعیت کلی اقتصادی یک کشور را می توان از روی وضعیت بورس آن کشور تشخیص داد. کشورهایی که دارای اقتصاد قوی تر و بزرگ تری هستند، بازار سهام قوی تر و پر رونق تری دارند و کشورهایی که از لحاظ اقتصادی، دچار ضعف می باشند، در بازار بورس هم حرفی برای گفتن نخواهند داشت.
در بازار بورس و یا همان بازار سهام، شرکت های مختلف، اعلام حضور می کنند و سهام خود را به فروش می رسانند. هر چقدر که یک شرکت، سود ده تر باشد، سهام آن شرکت نیز با افزایش قیمت مواجه می شود. طبیعتا خریداران سهام این شرکت ها نیز سود زیادی به جیب خود خواهند زد. از طرف دیگر اگر یک شرکت که در بازار سهام، حضور دارد، زیان بدهد و با مشکلات اقتصادی مواجه شود، به همان نسبت، قیمت سهام آن شرکت نیز کاهش پیدا می کند و خریداران سهام این شرکت، سرمایه خود را تا میزان زیادی از دست خواهند داد. این بدان معنا است که حضور در بازار سهام، نیاز به مطالعه و دقت و پرهیز از حرص و طمع و از همه مهم تر، نیاز به پذیرش ریسک این بازار دارد.
البته در بازار بورس، یک اتفاق مثبت دیگر هم رخ می دهد و آن هم حمایت مردم از شرکت های تازه تاسیس است. در واقع شرکت هایی که برای تامین سرمایه اولیه خود با مشکل مواجه هستند، می توانند در بازار سهام، عرضه اولیه ارائه دهند و قسمتی از سهام شرکت را بفروشند و با پولی که از طریق فروش همین سهام به مردم، جذب می کنند می توانند شرکت خود را راه بیندازند. در مورد بازار سهام، این نکته را هم باید بگوییم که معاملات این بازار، علاوه بر بورس در فرابورس نیز انجام می شود.
2. بازارهای پولی
منظور از بازارهای پولی بازار هایی هستند که در آن یک سری از کالاهایی که دارای ویژگی نقد شوندگی زیادی هستند، خرید و فروش می شوند. در این نوع بازارها، کالاهایی معامله می شوند که دارای سررسید چند روزه یا چند ماهه و یا حداکثر یک ساله هستند. همین ویژگی نقدشوندگی بالای کالا های موجود در بازارهای پولی باعث می شود که سرمایه‌گذاری در این بازارها از لحاظ امنیتی، خیلی شرایط خوبی داشته باشد ولی از سوی دیگر، بازدهی این بازارها نسبت به بسیاری از انواع بازارهای مالی دیگر پایین تر است. این نکته را هم متذکر شویم که معاملاتی که در بازارهای پولی صورت می پذیرند معمولاً دارای حجم زیادی هستند.
3. بازار مالی اوراق قرضه
قبل از این که بخواهیم در مورد بازار مالی اوراق قرضه صحبت کنیم، باید مفهوم اوراق قرضه را به شما بیان کنیم. اوراق قرضه به اوراقی گفته می شود که افراد سرمایه دار با پرداخت پول، آن ها را برای خود خریداری می کنند و پس از گذشت مدت زمان مشخصی، پول خود را به اضافه سودی که از قبل، مشخص شده است، دریافت می کنند. به بیان دیگر، اوراق قرضه همان وام است که در آن وام گیرنده، کل پول را به همراه سود آن در یک زمان معین پرداخت می کند. به بیان ساده تر، در بازار مالی اوراق قرضه، افراد عادی به نهادها وام می دهند.
در صورتی که قصد دارید اوراق قرضه دریافت کنید باید به شما بیان کنیم که نهادهایی مثل شهرداری و نهادهای دولتی و حتی نهادهای خصوصی، اقدام به فروش اوراق قرضه می کنند و شما می توانید این اوراق را از این نهادها خریداری کنید و پس از گذشت مدت زمان مشخصی، پول خود را به همراه سود آن، از این نهادها دریافت کنید. بازار مالی اوراق قرضه با دو نام بازار مالی درآمد ثابت و بازار مالی مبتنی بر بدهی هم معروف است.
4. بازار مالی فارکس
بازار مالی فارکس و یا همان بازار مالی تبادل ارز های خارجی، یک Financial market بسیار مشهور است. این نوع بازار مالی، گستردگی فوق العاده زیادی پیدا کرده است و امروزه صدها میلیارد دلار معامله به صورت روزانه در این بازار صورت می پذیرد. نکته بسیار مثبت بازار مالی فارکس، نقد شونده بودن آن است.
در این بازار، جفت ارزها خرید و فروش می شوند. مقصود ما از جفت ارز، نسبتی است که دو ارز نسبت به همدیگر دارند. مثلاً در بازار فارکس نسبتی که دو ارز یورو و دلار نسبت به همدیگر دارند یک جفت ارز است که با نام EURSUD مشخص می شود. افرادی که در بازار مالی فارکس فعال هستند بر روی نوسان این نسبت یعنی همان بالا و پایین رفتن قیمت دلار نسبت به یورو معامله می کنند.
5. بازار مشتقات
منظور از بازار مشتقات، بازار هایی هستند که در آن یک سری ورقه، خرید و فروش می شود. این ورقه ها هر کدام نماینده یک کالای پایه هستند. به عنوان مثال، سهام شرکت های مختلف و کالاهایی مانند طلا یا زعفران و موارد دیگر می توانند یک کالای پایه برای بازار مشتقات به حساب بیایند و به ازای هر کدام از این کالاها، یک سری اوراق در این بازار معامله شود.
نکته ای که در مورد بازار مشتقات و اوراق موجود در این بازار باید به آن اشاره کنیم این است که این اوراق به خودی خود، دارای ارزش خاصی نیستند و ارزش آن ها از یک سری ابزارهای مالی مثل کالاهای مختلف یا ارزهای مختلف یا اوراق قرضه و غیره گرفته می شود.
6. بازار مالی بورس کالا
بازار بورس کالا که البته با نام بازار کالاها نیز شناخته می شود، یک نوع بازار مالی است که در آن تولید کننده ها اقدام به فروش مستقیم تولیدات خود به مشتریان می کنند. در واقع در بازار بورس کالا، سهام مربوط به شرکت ها، خرید و فروش نمی شوند، بلکه خود کالای نهایی که می تواند نفت و گاز و محصولات کشاورزی و انواع خودرو یا هر چیز دیگری باشد، در این بازار، خرید و فروش می شوند.
7. بازار مالی رمز ارزها
بازار مالی رمز ارزها یک بازار مالی جدیدی است که در چند سال گذشته، مطرح شده است و به طرز عجیب و غریبی در تمام دنیا گسترش پیدا کرده است. حتماً برای بسیاری از شما این سوال پیش می‌آید که منظور از رمز ارز چیست؟ رمز ارز که با نام ارز دیجیتال هم معروف است یک نوع پول دیجیتال است که با رمزنگاری درست می شود.
ارز دیجیتال یا همان رمز ارز باید سه ویژگی اصلی را داشته باشد. این سه ویژگی عبارت هستند از:
- شفافیت
- تغییر ناپذیر بودن
- غیر متمرکز بودن
شفافیت که نه تنها در این نوع بازار بلکه در هر نوع بازار مالی، یک پیش شرط است و یک بازار مالی غیر شفاف نمی تواند اعتماد مردم و شرکت ها و سازمان ها را به خود جلب کند. تغییر ناپذیر بودن رمز ارز هم از امنیت بسیار بالای آن نشأت می گیرد. در واقع امکان تقلب در این بازار مالی و تغییر یک رمز ارز، اصلا وجود ندارد.
منظور از غیر متمرکز بودن ارز دیجیتال هم این است که این نوع پول های جدید، مثل پول عادی نیستند که توسط بانک مرکزی یک کشوری تولید و کنترل شوند. در واقع این نوع ارزها مبتنی بر بلاک چین هستند و هدف از درست شدن آن ها این است که نقش بانک های مرکزی دولت های مختلف را کمرنگ تر کنند. در واقع رمز ارزهای مختلف به وسیله هیچ نهاد و یا شرکت یا دولت خاصی کنترل نمی گردند. به عنوان مثال اگر فردی بخواهد ارزهای دیجیتال خود را به فرد دیگری بفرستد دیگر نیازی به کمک گرفتن از نهاد یا سازمان خاصی نیست و به صورت مستقیم، این ارسال صورت می پذیرد. در واقع ارسال ارز دیجیتال، نه نیازی به باز کردن حساب بانکی دارد و نه نیازی به هیچ گونه خدمات دیگر توسط بانک ها یا نهاد های دولتی و خصوصی دیگر.
8. بازار مالی مستقیم
بازار مالی مستقیم و یا همان بازار مالی OTC، یک نوع بازار مالی غیر متمرکز است. در واقع نمی توانیم جا و مکان مشخصی برای این نوع بازار متصور بشویم. در این نوع بازار، دارایی های کوچک، خرید و فروش می شوند. در بازار مالی مستقیم، هیچ کارگزار خاصی وجود ندارد و افراد حاضر در این نوع بازار، یک سری اوراق بهادار را به صورت مستقیم، خرید و فروش می کنند. نام دیگر بازار مالی مستقیم، همان فرا بورس است که احتمالاً بیشتر افراد، کلمه فرابورس را بیشتر از عبارت بازار مالی مستقیم، شنیده اند.
در بازار فرابورس، غالبا شرکت هایی حضور دارند که حجم مالی کمی دارند و از لحاظ اقتصادی کوچک تر هستند. بدیهی است که از لحاظ ریسک مالی نیز این شرکت ها بسیار پر ریسک تر از شرکت های بزرگ و با نام و نشان هستند. در صورتی که قصد دارید در بازار مالی فرابورس فعال باشید، باید به این نکته دقت کنید که حضور در این بازار، ریسک بیشتری نسبت به حضور در بازار مالی بورس یا بازار مالی بورس کالا دارد.
انواع بازارهای مالی از روی زمان واگذاری
بازارهای مالی را می توان از روی زمان واگذاری نیز دسته بندی کرد. از لحاظ زمان واگذاری، بازارهای مالی به دو دسته زیر تقسیم می شوند:
- بازارهای مالی آتی
- بازارهای مالی نقدی
بازارهای مالی آتی به بازارهایی گفته می شود که در آن ها توافق بین خریدار و فروشنده در زمان حال صورت می پذیرد ولی معامله و خرید و فروش در زمان آینده انجام می شود. در واقع در بازارهای مالی آتی، قراردادی بین فروشنده و خریدار منعقد می شود که طی آن قرارداد، مشخص می شود که فروشنده یک مقدار از یک کالای خاص را باید با قیمت مشخص و در زمان تعیین شده، به خریدار تحویل دهد.
بازارهای مالی نقدی به نحو دیگری هستند و در آن ها چه توافق بین خریدار و فروشنده و چه معامله پول و کالا، در همین زمان حال صورت می پذیرد. نام دیگر بازارهای مالی نقدی، بازارهای مالی نقطه ای است؛ چرا که همه توافقات و معاملات در یک نقطه از زمان صورت می گیرد.
سخن آخر
در این مقاله تلاش کردیم شما را با مفاهیم انواع بازارهای مالی آشنا کنیم. این بنگاه ها کار سرمایه گذاری را برای افراد یک جامعه و حتی در سطح جهانی تسهیل می کنند. از معروف ترین بازارهای مالی در کشور ایران بورس و یا همان بازار سهام را مورد بررسی قرار دادیم؛ سپس به بررسی و معرفی بازارهای پولی، بازار اوراق قرضه، فارکس، فرابورس و جدیدترین آن ها یعنی بازار رمز ارزها پرداختیم. با استفاده از این مقاله شما می توانید بازار مالی متناسب با شرایط خود را بیابید و شروع به سرمایه گذاری در آن بکنید.